Сәләмәт йәшәү рәүешенә ынтылыу ғаиләлә барлыҡҡа килә

Табиптар «Республика Башкортостан» гәзите аша йәш быуындың һаулығы өсөн ата-әсәләргә уларҙың яуаплылығы тураһында иҫкә төшөрә.

Республика врач-физкультура диспансеры табибы Ирина Харрасова диспансерлаштырыуҙың файҙаһы һәм өлкән йәштәгеләрҙең сәләмәт йәшәү рәүеше буйынса шәхси өлгөһө тураһында һөйләне.

– Ғаилә балаларҙа һәм үҫмерҙәрҙә сәләмәт йәшәү рәүешен формалаштырыуҙа төп фактор булып тора. Өлкәндәргә физкультура менән шөғөлләнеү кәрәклеге хаҡында ғына түгел, ә үҙҙәре лә был ҡағиҙәләрҙе үтәү мөһим. Сәләмәт йәшәү рәүеше бер нисә нәмәнән – зарарлы ғәҙәттәрҙең булмауы, дөрөҫ туҡланыуҙан, физик әүҙемлектән, гигиенаны һәм көн режимын үтәүҙән тора.

Бер йәштән 17 йәшкәсә балалар йыл һайын 1, 3, 6, 7, 10, 14, 15, 16 һәм 17 йәштәге диспансеризация үтергә тейеш. Шулай уҡ 16 йәштән репродуктив һаулыҡҡа иғтибар бүлергә кәрәк.

Балалар араһында диспансеризация үҙ сәләмәтлегенә һаҡсыл ҡараш булдыра. Шуға күрә уға битараф булмаҫҡа кәрәк. Ул ауырыуҙарҙы иртә стадияла асыҡлау, өҙлөгөүҙәрҙе кәметеү һәм дауалауға өлгәшеү өсөн кәрәк.

Гаджеттар менән саманан тыш мауығыу сәләмәтлек өсөн зыянлы, күреүҙе һәм арҡаны боҙа, – тип билдәләне Ирина Харрасова.

Замана йәмғиәттең тағы бер бәләһе – тәмәке тартыу, алкоголь, тыйылған матдәләр. Улар физик сирҙәргә генә түгел, кешенең, айырыуса өлгөрмәгәндәрҙең, психоэмоциональ хәленә кире йоғонто яһай.

– Балаһының ошо матдәләргә бәйле булыуын теләгән ата-әсә табылырмы? Улыңды йә ҡыҙыңды нисек һаҡларға? Ҡыҙғанысҡа ҡаршы, универсаль яуап юҡ. Сәбәптәрҙең береһе - аңлы ҡараш биреү: ни өсөн бала йәштә улай эшләргә ярамай. Балалар организмы токсиндарға һәм психоактив матдәләргә бик иғтибарлы һәм баш мейеһе ныҡ бәйлелеккә яраҡлаша. Бәйлелек – ул тилелек кенә түгел, ә спиртлы эсемлектәр, наркотиктар йәки психоактив матдәләрҙе системалы ҡулланыу һөҙөмтәһендә барлыҡҡа килгән баш мейеһе нейрондарының эшмәкәрлеген үҙгәртеү, – тип һөйләне медицина фәндәре докторы, Башҡорт дәүләт медицина университетының психиатрия һәм наркология кафедраһы профессоры Азат Әсәҙуллин.

Ул ата-әсәләрҙе хафаландырырға тейешле билдәләрҙе һанап үтте. Бала элек тә уның өсөн мөһим булған ваҡиғаларҙы инҡар итә башлай, элекке мөнәсәбәттәр һәм бәйләнештәр тарҡала, үҙгәрә – был мөһим билдә. Ул уны аңламайҙар һәм уға дошманлыҡ менән ҡарайҙар, тип иҫәпләй. Агрессия, тирә-йүндәгеләргә ҡарата асыу, тәнҡиткә киҫкен ҡараш йәки ғәҙәти ғәмәлдәрҙе хәтерләтеү күҙәтелә. Шул уҡ ваҡытта балала ғәйеп тойғоһо, үҙенең менән бәйле борсолоуы формалаша һәм ул аңһыҙ рәүештә ярҙам эҙләй. Унан ҡотолорға маташыуҙар барлыҡҡа килә, ул йәшерен һәм боролошло булыуы мөмкин.

– Бәйлелек быуындан-быуынға тапшырыла, тигән фекер бар. Ысынында иһә был бөтөнләй улай түгел. Бары тик хәүеф кенә бирелә (ғаиләлә саманан тыш ҡулланған туғандары булһа), ә ул нисек барлыҡҡа килә - тормош траекторияһына бәйле. Балаң бойоғоп китмәһен өсөн нимә эшләргә? Беренсенән, уның тәртибен үҙгәртергә тырышмағыҙ. Ул һеҙҙең күсермәһегеҙ түгел, айырым шәхес. Үҙгәртергә йәки әрләргә кәрәкмәй, йүнәлешкә төҙәтмәләр индерергә кәрәк. Рәхмәт әйтеүен һорамағыҙ. Был – метафизик субстанция, балаларҙың уны тик үҫкәс кенә аңлауы ихтимал. Улығыҙ йәки ҡыҙығыҙ үҫәсәк һәм ырыуығыҙҙы дауам итәсәк – был иң яҡшы рәхмәт буласаҡ.

Ғаилә парҙарының иң ҙур хаталарының береһе, айырыуса бер-береһенә асыуланғанда, айырыуса хис-тойғоға бирелеүе. Был бик иртәме-һуңмы, балағыҙҙа сағыласаҡ.

Хатта улар көлкөлө булып күренһә лә, уның проблемаһына һәр йәштә етди ҡарағыҙ. Әгәр һеҙ уны бергәләп хәл итмәһәгеҙ йә ҡабул итмәһәгеҙ, ул ҡотолоу сараһын табыр. Бер ҡасан да кәмһетмәгеҙ һәм баланы рәнйетмәгеҙ. Балаларығыҙҙы яратығыҙ, уларға икенсе төрлө нәмә тәҡдим итегеҙ. 

Һуңғыһы – Бөтә донъя һаулыҡ һаҡлау ойошмаһы: алкоголдең йәки никотиндың хәүефһеҙ дозаһы юҡ, был өлкәндәргә генә түгел, балаларға ла ҡағыла, – тип иҫкә төшөрҙө Азат Раил улы.

Альбина Зубарева.

Фото: Альберт Заһиров.